70. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskiem...

Dzisiaj przypada 70. rocznica tego wydarzenia, nie mogłam o nim nie wspomnieć. Od lat wydarzenie to napawa mnie z jednej strony przerażeniem, a z drugiej strony podziwem dla powstańców, ludzi chorych, zagłodzonych, przerażonych idących na czołgi i uzbrojonych żołnierzy...w sumie, nie mieli nic do stracenia.

Warszawa była największym skupiskiem ludności żydowskiej w przedwojennej Polsce. Według oficjalnych danych statystycznych, z sierpnia 1939 r., stolicę kraju zamieszkiwało 380 567 Żydów, co stanowiło 29,1% mieszkańców Warszawy. Żydzi warszawscy bardzo szybko odczuli szykany ze strony władz niemieckich. Już 23 października 1939 r., ukazało się zarządzenie o ogólnym spisie ludności żydowskiej stolicy, a 1 grudnia Niemcy wprowadzili nakaz noszenia przez Żydów i osoby pochodzenia żydowskiego na lewym ramieniu białej opaski z niebieską gwiazdą Dawida. Za brak takiego oznaczenia groziły surowe kary. W trzy dni później (4 grudnia) władze okupacyjne w stolicy nakazały oznaczenie wszystkich sklepów żydowskich odpowiednimi szyldami, natomiast 18 grudnia zarządzono przymus meldowania wszelkich ruchomości i majętności należących do Żydów. 
Z początkiem nowego roku eskalacja dyskryminacji ekonomiczno-społecznej trwała dalej, a nawet znacznie wzrosła. W styczniu 1940 r. na krańcach dzielnicy północnej, zamieszkanej w większości przez Żydów, hitlerowcy ustawili tablice informujące o rzekomym zakażeniu jej tyfusem plamistym i o zakazie wstępu.
W końcu marca ukazało się kolejne zarządzenie zabraniające zatrudniania Żydów w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych, a także cofnięto wszelkie koncesje żydowskim dorożkarzom. Lekarzom zabroniono leczyć, adwokatów żydowskich skreślono z listy adwokackiej, a w lipcu 1940 r. zabroniono Żydom wstępu na wiele ulic i placów Warszawy.
Finałem tych działań była decyzja o odizolowaniu społeczności żydowskiej w odrębnej, prawie hermetycznie zamkniętej dzielnicy, która ułatwiłaby realizację planów, jakie snuła wobec Żydów, niemiecka elita polityczna. 

Obszar getta warszawskiego.

Getto warszawskie utworzono 2 października 1940 r. Było ono największym skupiskiem ludności żydowskiej w okupowanej przez Niemców Europie. Na jego powierzchni mieszkało ponad 400 tys. Żydów. Latem 1941 r., w momencie największego zagęszczenia „dzielnicy żydowskiej”, liczyło ono około 460 tys. mieszkańców. W listopadzie 1940 r. getto warszawskie zostało otoczone kilkumetrowym murem i odcięte od reszty miasta. Do budowy muru wokół getta i pokrycia kosztów jego budowy Niemcy zobowiązali żydowską gminę wyznaniową, na czele której stał Adam Czerniaków.
Życie codzienne w getcie regulowały zarządzenia władz niemieckich i rozporządzenia Judenratu (żydowskiej Rady Starszych). Żydów obowiązywał zakaz opuszczania terenu getta pod karą śmieci. Dostępu do getta strzegły od zewnątrz posterunki niemieckiej policji oraz polskiej, a od wewnątrz – żydowskiej Służby Porządkowej, potocznie zwana policją żydowską. 
Największym problemem mieszkańców getta był głód, ponieważ Niemcy stale ograniczali ilość dostarczanej do getta żywności oraz systematycznie podnosili jej cenę. Głód, fatalne warunki sanitarne, przeludnienie sprzyjały rozpowszechnianiu się chorób zakaźnych, które dziesiątkowały mieszkańców getta.
Niezwykle groźnym i skutecznym czynnikiem izolacji Żydów był system represyjny, polegający na karaniu śmiercią zarówno Żydów ujętych bez ważnej przepustki po „aryjskiej stronie”, jak i Polaków udzielających im jakiejkolwiek pomocy. 
19 lipca 1942 roku, Himmler nakazał zakończenie "likwidacji" ludności żydowskiej do końca roku. Trzy dni później, 22 lipca, na zwołanym o 10-tej rano posiedzeniu Rady Żydowskiej, pełnomocnik Einzatz Reinhard, osławiony Herman Hoefle, przedstawił szczegółowe rozporządzenia wykonawcze dotyczące "przesiedlenia na wschód".22 lipca 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Warszawie. Tak zwana Wielka Akcja w getcie warszawskim trwała do 21 września 1942 r. W tym czasie w niespełna 2 miesiące, z Umschlagplazu wywieziono do Treblinki ok. 280 tys. Żydów. 
Deportacje z Warszawy przebiegały równolegle z deportacjami z innych miast i dzielnic kraju. Tam, gdzie getta były mniejsze, likwidowano je w ciągu jednego lub dwu dni. 

Zdjęcia z getta z okresu powstania.

Powstanie wybuchło w wigilię żydowskiego święta Paschy, 19 kwietnia 1943 – w momencie, gdy w tzw. getcie szczątkowym znajdowało się tylko ok. 50-70 tysięcy Żydów (wobec niemal pół miliona w szczytowym okresie jego zaludnienia). Do wybuchu powstania doszło podczas zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta. Gdy na teren getta przez bramę o świcie 19 kwietnia 1943 wkroczyły niemieckie oddziały wojskowe i policyjne oraz wspierające je kolaboranckie formacje ukraińskie i łotewskie. Oddziały niemieckie zostały zatrzymane na obydwu najważniejszych arteriach tej części getta .
W ciągu następnych tygodni, siły SS i policji pod komendą nowego dowódcy, SS Stroopa krwawo stłumiły powstanie i wymordowały większość ludności (na miejscu lub w obozie zagłady w Treblince). Siły niemieckie zaangażowane w stłumienie powstania liczyły średnio ok. 3000 ludzi, w tym 821 żołnierzy Waffen SS (3 szkoleniowy batalion grenadierów samochodowych pancernych i 1 rezerwowy batalion kawalerii), oraz 367 tzw. granatowych policjantów przeznaczonych do utworzenia kordonu wokół murów getta. Ponadto użyto: oddziałów policyjnych Ordnungspolizei (bataliony 1 i 3 z 22 pułku policji porządkowej), warszawskich struktur SD i Gestapo, baterii lekkiej artylerii przeciwlotniczej Wehrmachtu, saperów Wehrmachtu (wydzielone oddziały z batalionu saperów pociągów pancernych i 14 rezerwowego batalionu saperów), a także mieszanego, 337-osobowego batalionu tymczasowego złożonego z członków różnych litewskich i łotewskich policyjnych oddziałów pomocniczych (tzw. Askaris) oraz części szkoleniowego batalionu ukraińskiego załóg obozów koncentracyjnych z Trawnik (tzw. Trawniki-Männer). Zabezpieczenie techniczne stanowiła m.in. warszawska straż pożarna w sile kompanii. Ogółem, według danych oficjalnych (raport Stroopa), „aktywnie” używano średnio ok. 2054 ludzi i 36 oficerów dziennie (nie wliczając 3 batalionu 23 pułku Ordnungspolizei, który dosłany został pod koniec walk). Według szacunków AK, siły niemieckie stanowiło zmotoryzowane zgrupowanie ok. 5000 ludzi uzbrojonych w broń ręczną i maszynową oraz co najmniej 15 samochodów pancernych i wspieranych przez pewną liczbę armat polowych, dział przeciwpancernych, działek przeciwlotniczych i moździerzy.
Niemcy dysponowali uzbrojonymi pojazdami pancernymi i bronią chemiczną. Wobec schronów, „bunkrów” i kryjówek, Niemcy używali świec dymnych i gazu łzawiacego oraz ładunków wybuchowych. Dowódca oddziałów niemieckich, gen. SS Stroop, osobiście wydał rozkaz zwalczania Żydów ogniem – żołnierzy niemieckich zaopatrzono w miotacze ognia, nakazując im systematyczne podpalanie prawie wszystkich budynków w dzielnicy^. Według relacji ocalałych powstańców, to właśnie za pomocą ognia złamano ich opór. Ludzi skaczących z okien płonących budynków naziści nazywali „spadochroniarzami”.
Cały teren dzielnicy żydowskiej metodycznie spalono i zrównano z ziemią, a 16 maja 1943 wysadzono w powietrze Wielką Synagogę. Niemcy ogłosili stłumienie powstania, chociaż sporadyczne walki ustały dopiero w czerwcu 1943 roku. Ostatni „gruzowcy” ukrywali się na terenie getta do 1944 roku.
Getto warszawskie zostało ostatecznie zlikwidowane i zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku. Niemieccy okupanci po zdławieniu powstania w getcie wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie. Później na terenie getta Niemcy przeprowadzali masowe egzekucje mieszkańców Warszawy - polskich więźniów politycznych oraz Żydów schwytanych po "aryjskiej stronie". 

Getto warszawskie po zdławieniu powstania.

Jako ciekawostkę (wiem makabryczną, ale zawsze) podam, że pierwsze getto na terenie okupowanej Polski powstało już 8 października 1939 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Getto warszawskie zostało utworzone przez okupacyjne władze hitlerowskie 2 października 1940. W tym dniu szef dystryktu Fischer podpisał oficjalne zarządzenie o utworzeniu getta wraz z załącznikiem wymieniającym ulice graniczne "dzielnicy żydowskiej". Do marca 1941 roku Niemcy stłoczyli na jej terenie 460 tys. osób.

Żródło informacji i zdjęć: wikipedia. polskieradio.pl,  dws-xip.pl,