Mój przyjaciel najemnik. - James Brabazon

Wydawnictwo WAB, Tytuł oryginalny: My Friend the Mercenary. A memoir, Okładka miękka, 512 s., Moja ocena 5,5/6

Książkę czytałam "w odcinkach" od ponad tygodnia. Nie dałam po prostu rady naraz. Dawno żadna pozycja tak mną nie wstrząsnęła i nie zszokowała mnie. Autor ukazuje szokujący okrucieństwem (i to na prawdę niesamowitym okrucieństwem) obraz bratobójczych walk w Liberii, kulisy jednego z najbardziej groteskowych zamachów stanu, portret prawdziwej męskiej przyjaźni. Dodatkowo stawia pytania o etykę warsztatu reportera. Czy reporterowi wszystko wolno? Gdzie są granice?

Pewnego słonecznego popołudnia, siedząc przy piwie w jednym z hotelowych barów w Afryce Zachodniej, James Brabazon, brytyjski reporter wojenny, dowiedział się od swojego przyjaciela Nicka du Toit o planowanym zamachu stanu w Gwinei Równikowej. Skomplikowany spisek, jego groteskowe wykonanie i diabelskie wprost intrygi zamieniły przewrót w tragifarsę, w której jego przywódca Simon Mann i kilkudziesięciu ludzi padło ofiarą własnej chciwości. Zrządzeniem losu Brabazon, który miał filmować te wydarzenia, pozostał wolny. Jego przyjaciel najemnik nie miał tyle szczęścia, Nicka skazano na 34 lata odsiadki w Playa Negra - więzieniu w całej Afryce słynącym z tortur i nieludzkiego traktowania osadzonych.
Przyjaźń między Brabazonem a najemnikiem zawiązała się dwa lata wcześniej w Liberii, gdzie toczyły się walki partyzantów z armią despotycznego prezydenta. Autor był wtedy jedynym zachodnim dziennikarzem na froncie, a Nick pełnił funkcję jego ochroniarza. Doświadczenie wojny okazało się dla Brabazona egzaminem z fizycznej i psychicznej wytrzymałości, ale też sprawdzianem jego etyki zawodowej i badaniem moralnych granic, które może przekroczyć reporter w pogoni za sensacyjnym materiałem.
Mój przyjaciel najemnik to niesamowicie poruszający, szokujący i skłaniający do myślenia obraz bezsensownych, krwawych zmagań w Liberii i kulisy jednego z najbardziej farsowych zamachów stanu w najnowszej historii. Jak zakończyła się cała historia dowiecie się czytając książkę. Na prawdę warto. Możemy się bardzo dużo dowiedzieć i nauczyć. O Liberii i toczących się tam walkach słyszała chyba większość osób. Historia Liberii jest ewenementem wśród państw Afryki, ponieważ kraj ten jako jedyny nie rozwinął się z dawnych posiadłości kolonialnych, ani z przed kolonialnego afrykańskiego państwa, tylko powstał na początku XIX w., kiedy prywatne towarzystwa zaczęły finansować w Afryce zach. kolonie oswobodzonych czarnych niewolników z USA. Po II wojnie światowej Liberia w bardzo szybkim tempie zaczęła się bogacić. Rozpoczęła się bowiem eksplantacja surowców naturalnych takich jak rudy żelaza i miedzi, boksytu ale przede wszystkim diamentów. Liberia stała się również rajem podatkowym dla światowych armatorów. Dzięki temu państwo to posiadało jedną z największych flot handlowych na świecie. Liberia, a w szczególności stolica Monrowia, prężnie się rozwijała. W końcu lat 70 sytuacja dramatycznie się załamała na skutek kryzysu energetycznego. Liberia nie otrzymywała już takiego wielkiego wsparcia z amerykańskich rąk, a do tego doszły klęski nieurodzaju wywołane poważnymi suszami w latach 1965-1977. Gwałtowny spadek ilości ryżu na rynku - tamtejszej podstawy żywieniowej, spowodował radykalny wzrost cen. William Tolbert, ówczesny prezydent, stanął w obliczu rozruchów ulicznych które oskarżały go o pogarszający się stan liberyjskiej gospodarki. 12 kwietnia 1979 r. siedmiu młodych żołnierzy, którym przewodził sierżant Samuel Doe, dokonało zamachu stanu. Napadnięto na siedzibę prezydenta gdzie go zabito wraz z całą rodziną, urzędnikami i przebywającymi tam w danej chwili gośćmi. Krajem zaczął rządzić Samuel Doe. Niestety w kraju wybuchły zamieszki. 18 głównych plemion miejscowych rościło sobie prawo do rządzenia.Wybuchła wojna domowa, w wyniku której obalono rząd Doe. Upadek Doe nie zakończył jednak wojny domowej. Oficjalnie wojna trwała do 1997 r. i była jedną z najokrutniejszych w historii. Ponad 300 tys. osób zginęło, ok. jednego miliona opuściło swoje miejsce zamieszkania i szukało schronienia w państwach sąsiednich. Wojna nastawiona była na totalne wyniszczenie przeciwnika. Masowe ludobójstwa na cywilach. Oblicza się także że 18% obecnych mieszkańców Liberii jest kalekami. Konflikt ten wyniszczył całkowicie infrastrukturę Liberii. Monrowia w latach 70 stanowiła perłę wśród miast zachodnioafrykańskich. Piękne plaże, wspaniały klimat i bogactwo przyciągało do niej rok rocznie około 1 miliona turystów. Wojna totalnie zniszczyła stolicę Liberii, skażono źródła wody pitnej, doszło do epidemii cholery. Lekarze Bez Barier mówią o pandemii 8 chorób które nadal zagrażają życiu. Ważnym i wg. mnie najbardziej niesamowitym i okrutnym aspektem konfliktu jest także ogromny w nim udział dzieci. W Liberii broń nosiły często 6-latkowie. Oblicza się że w połowie lat 90. od 60 do 70% sił wojskowych stanowiły dzieci między 8 a 14 rokiem życia.Walki w Liberii trwają nadal.

Brabazon w swojej książce bardzo obrazowo kreśli opowieść o konflikcie w Liberii, o najemnikach, o miejscowych problemach, obala wiele powszechnych mitów, m.in. ten o najemnikach i opisuje losy wspaniałej, męskiej przyjażni, Nick du Toit był nie tylko ochroniarzem Brabazona, był także jego przyjacielem i to takim prawdziwym. Polecam lekturę książki.

James Brabazon i Nick du Toit w Liberii 2002r.

James Brabazon (ur. 1972) – brytyjski dziennikarz i twórca filmów dokumentalnych, specjalizuje się w doniesieniach z terenów ogarniętych wojną. Jest absolwentem Cambridge. Jako reporter, fotograf i filmowiec odwiedził ponad siedemdziesiąt krajów. Reżyser m.in. dokumentów Liberia: A Journey Without Maps i (wspólnie z Jonathanem Stackiem) Liberia: An Uncivil War. Za zebrane materiały był wielokrotnie wyróżniany i  nominowany do wielu nagród (m.in. BAFTA i Emmy). Współpracuje z najważniejszymi telewizjami świata: BBC, CNN, Channel 4, SABC i The Discovery Channel. Publikuje m.in. The Observer, The Independent, The Guardian.