Nasi. Podróżując z wrogiem – R. Vanagaitė, E. Zuroff

Wydawnictwo Czarna Owca, 5,5/6
Recenzja mojego męża.
Dwoje autorów, dwie tak diametralnie różniące się od siebie osoby.
On, Efraim Zuroff, to znany historyk, przez wielu (ale przede wszystkim przez siebie)uważany za ostatniego - łowca nazistów, a także dyrektor jerozolimskiego biura Centrum im. Szymona Wiesenthala. Jest także koordynatorem akcji poszukiwania zbrodniarzy hitlerowskich na całym świecie prowadzonym przez biuro.Od 35 lat ściga nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Najbardziej wbijają się w pamięć jego konferencje prasowe, można je bez problemu znaleźć w sieci. Jest na nich maksymalnie agresywny, przerywa oponentom, czy osobom zadającym pytanie, a dodatkowo wszystkich obarcza odpowiedzialnością za Holokaust.
Ona, Rūta Vanagaitė, litewska teatrolog, działaczka kulturalna, społeczna i samorządowa, pisarka, radna Wilna w latach 2011–2015.
Połączył ich Holokaust. Swoją książką przerwali milczenie o skali Holokaustu na Litwie.
Jak mówi i pisze Vanagaitė : To książka dla tych, którzy nie zamykają oczu na prawdę.
Książka Nasi bez wątpienia zmieniła diametralnie obraz Holokaustu na Litwie, jaki był prezentowany dotychczas, ale także na świecie ten dot. Litwy.
Zbieranie materiałów trwało kilka miesięcy. Jak oboje wspominają w wywiadach, był to trudny, wyczerpujący psychicznie i fizycznie czas. Przewertowali tysiące dokumentów przechowywanych w Litewskim Archiwum Specjalnym i Centralnym Archiwum Państwowym, rozmawiali z setkami ludzi (biernymi obserwatorami, ale także sprawcami zabójstw oraz sąsiadami pomordowanych Żydów), przemierzyli niewiarygodną ilość kilometrów, odwiedzili ponad 40 miejscowości. Owocem tej pracy jest książka Nasi.
Co wynika z treści? Holokaust był bez wątpienia planem nazistowskim, ale realizowała go litewska władza, wierny i niezwykle aktywny sojusznik Hitlera. Podczas okupacji w litewskiej administracji cywilnej było około 20 tys. osób i tylko 660 Niemców. To litewskie samorządy wspólnie z litewską policją sporządzały listy Żydów, organizowały doprowadzenie Żydów przed doły, miejscowa ludność musiała kopać te doły, a następnie je zakopywać. Władze lokalne organizowały podział majątku Żydów. Nazistom oddawano tylko kosztowności, cała reszta: domy, ziemia, ubrania, meble, naczynia było sprzedawane na aukcji. W 1941 roku Litwa bardzo się wzbogaciła. Jak piszą autorzy: gdyby Kościół zajął inne stanowisko, nie byłoby mordu na taką skalę. Ale Kościół nie sprzeciwił się temu. W litewskich batalionach służyli kapelani, którzy w niedzielę zbiorowo odpuszczali grzechy sprawcom. Coś niewyobrażalnego, prawda?!
Na Litwie zrodziło się też słowo, którego nie ma w języku polskim, rosyjskim, angielskim: żydszaudis (žydšaudis) – osoba mordująca Żydów.
Oprócz niewyobrażalnej tragedii litewskich Żydów, niezrozumiałej postawy biernej i czynnej Litwinów, z książki wyziera także spora porcja wyjątkowo trudnej litewskiej historii,w tym także tej powojennej. Dodatkiem są opisy pokłosia wojennej zbrodni oraz przesądy, które nadal pokutują w sporej części litewskiego społeczeństwo. Przeraził mnie ciągle istniejąca wśród Litwinów nienawiść wobec Żydów, przerażający antysemityzm i wszystko co z tym związane, co w książce przytaczają autorzy. Zaskoczyła bardzo negatywnie postawa litewskiego rządu i jej reakcja na tę książkę.
Nasi to nie tylko relacja czy zestawienie okrutnych zbrodni. To także swoisty dwugłos, jedno z autorów uważa- nie ma żadnego wytłumaczenia, to zbrodnia, wszyscy powinni ponieść karę; drugie - zgadza się z większością argumentów pierwszego autora, ale próbuje znaleźć choćby niewielkie wytłumaczenie takich, a nie innych zachowań Litwinów. Wiadomo, Litwinka nie dopuszcza do siebie świadomości, że jej rodacy mogli zrobić coś takiego. Dzięki skrajnej postawie Zuroffa i próbie znalezienia choć drobnego usprawiedliwienia przez Vanagaite, książka jest jeszcze ciekawsza, choć absolutnie nie jest mniej bolesna czy trudna. 
Nic dziwnego, że książka ta ukazująca tragiczną i trudną do zaakceptowania prawdę odbiła się na Litwie takim echem, jak u nas w Polsce opublikowanie prawdy o Jedwabnem. 
Jak twierdzi Vanagaite: Ta książka jest jak uderzenie pięścią w brzuch.
Litwini przez lata uważali siebie za ofiary systemu sowieckiego. Przed 25 laty stali się bohaterami, którzy zapoczątkowali rozpad Związku Radzieckiego, a teraz przychodzi ktoś i mówi, że mordowali Żydów. 
Pierwszy nakład książki - 4 tys. egzemplarzy, który się ukazał na Litwie w przededniu Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, sprzedano w ciągu dwóch dni. Wydawnictwo Alma Littera wznowiła nakład.
Książkę warto, ba trzeba przeczytać. Unikalna pozycja, która przystępnie (choć nie beletrystycznie) prezentuje tak mało znany fragment Holokaustu. Przed rozpoczęciem lektury byłem pewien, że w kwestii zbrodni na Żydach nic już mnie nie zaskoczy. Myliłem się. Niestety.